چشم‌انداز ۱۴۰۴ که در سال ۱۳۸۲ تدوین شد، قرار بود ایران را به قدرت اول علمی و فناوری منطقه تبدیل کند. این سند با هدف توسعه پایدار، بر جنبش نرم‌افزاری، تولید علم و سرمایه انسانی تأکید داشت. اما اکنون که به سال ۱۴۰۴ رسیده‌ایم، ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که برخی از شاخص‌های علمی نه‌تنها بهبود نیافته‌اند، بلکه در برخی موارد با افت محسوس مواجه شده‌اند.
شاخص‌های علمی و فناوری در این سند به‌طور دقیق تعریف نشده بودند. برای مثال، مشخص نشده بود که ایران باید در کدام حوزه‌های علمی رتبه اول منطقه را کسب کند. این ابهام در هدف‌گذاری باعث شده تا ارزیابی میزان موفقیت این برنامه دشوار باشد. برخی شاخص‌ها مانند تعداد انتشارات علمی رشد داشته‌اند، اما کیفیت و تأثیرگذاری علمی همچنان جای بحث دارد.
یکی از چالش‌های اصلی، تمرکز بیش از حد بر تعداد مقالات علمی بوده است. در حالی که ایران در برخی سال‌ها از نظر تعداد انتشارات در منطقه پیشتاز بود، کیفیت استنادات و تأثیرگذاری علمی در سطح جهانی همچنان پایین‌تر از رقبا باقی مانده است. این موضوع نشان می‌دهد که توسعه علمی نباید صرفاً بر کمیت متمرکز باشد، بلکه کیفیت پژوهش‌ها و نوآوری‌های علمی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
علاوه بر این، مهاجرت پژوهشگران، کاهش انگیزه علمی و مشکلات زیرساختی از دیگر عواملی هستند که بر روند توسعه علمی ایران تأثیر گذاشته‌اند. بسیاری از پژوهشگران به دلیل حقوق پایین، نبود حمایت‌های مالی و دشواری‌های تحقیقاتی، کشور را ترک کرده‌اند. این موضوع باعث شده تا کیفیت نیروی انسانی علمی در برخی حوزه‌ها کاهش یابد.
با پایان چشم‌انداز ۱۴۰۴، سیاست‌گذاران علمی ایران باید به بازنگری در اهداف و روش‌های توسعه علمی بپردازند. برنامه‌های آینده باید شفاف‌تر، قابل سنجش‌تر و مبتنی بر نیازهای واقعی کشور باشند. همچنین، حمایت از پژوهشگران، توسعه زیرساخت‌های علمی و ایجاد انگیزه برای نوآوری باید در اولویت قرار گیرد.
آیا ایران می‌تواند در دهه آینده مسیر علمی خود را اصلاح کند و به جایگاه موردنظر برسد؟ این پرسشی است که پاسخ آن به تصمیمات سیاست‌گذاران و حمایت‌های عملی از جامعه علمی بستگی دارد. مسیر توسعه علمی ایران، نه با آمار و ارقام، بلکه با تصمیمات هوشمندانه و پایدار تعیین خواهد شد.
